INFORMACJA w sprawie obowiązku pracodawcy w zakresie zwolnienia strażaka ratownika OSP od pracy
Przed 1 stycznia 2022 r., a więc w czasie obowiązywania przepisów regulujących kwestię działalności OSP na łamach ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, możliwość zwolnienia członka OSP od pracy nie wynikała wprost z przepisów ustawy.
Obowiązek pracodawcy w zakresie zwolnienia członka OSP od pracy wynikał z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r. poz. 1632), wydanego na podstawie art. 2982 Kodeksu pracy.
11 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia stanowi, że pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, a także – w wymiarze nie przekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego – na szkolenie pożarnicze. Zwolnienie pracownika od pracy w razie konieczności udziału w akcji ratowniczej następuje w trybie przyjętym przez służbę ratowniczą odpowiednią do organizowania takich akcji, zaś w celu uczestniczenia w szkoleniu pożarniczym – na podstawie wniosku właściwej terytorialnie jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej. Czas koniecznego wypoczynku pracownika po zakończeniu akcji ratowniczej ustala osoba, która kierowała taką akcją (§ 11 ust. 2).
Ograniczenie co do czasowego zakresu zwolnienia wprowadzone zostało tylko w odniesieniu do udziału członka OSP w szkoleniu. Nie ma natomiast ograniczenia czasowego co do zwolnienia z pracy członka OSP, który bierze udział w działaniach ratowniczych.
Przywołane powyżej przepisy rozporządzenia na dzień 24 czerwca 2022 r. są przepisami formalnie nadal obowiązującymi.
Nowa ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2490) wprost reguluje kwestię obowiązku pracodawcy w zakresie zwolnienia strażaka ratownika OSP od pracy.
Zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2490) pracodawca zwalnia od świadczenia pracy strażaka ratownika OSP biorącego udział w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych, szkoleniach lub ćwiczeniach organizowanych przez gminę, Państwową Straż Pożarną lub inne uprawnione podmioty na czas ich trwania, a także na czas niezbędny do odpoczynku zgodnie z art. 132 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy.
W związku z powyższym na kanwie nowego przepisu zwolnienie od świadczenia pracy przysługuje jedynie strażakowi ratownikowi OSP, a więc strażakowi OSP uprawnionemu do udziału w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych, inaczej mówiąc spełniającego przesłanki określone w art. 8 ustawy o OSP. W takim przypadku zwolnienie od świadczenia pracy nie przysługuje osobie, która ubiega się o status strażaka ratownika OSP na czas odbywania szkolenia z zakresu BHP oraz szkolenia podstawowego. Tzn., że pracodawca nie musi zwolnić z pracy strażaka OSP na te szkolenia.
W aktualnym stanie prawnym zarówno § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy jak i art. 12 ustawy o OSP są przepisami obowiązującymi. W takim przypadku należy odwołać się do zasady hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa, która wynika z Konstytucji, określającej relacje nadrzędności i podrzędności pomiędzy poszczególnymi źródłami prawa. Z zasady źródła prawa niższego rzędu powinny pozostawać w zgodności i spójności ze źródłami prawa wyższego rzędu oraz służyć realizacji i konkretyzacji postanowień takich aktów. W niniejszym przypadku mamy do czynienia z obowiązywaniem jednocześnie „starych” i „nowych” rozwiązań, które są ze sobą niezgodne i niespójne. Odwołać się zatem należy do reguły kolizyjnej lex superior derogat legi inferiori (norma wyższa uchyla normę niższą). Rozporządzenie jest aktem wykonawczym do ustawy, wydawanym na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego, a w stosunku do ustawy jest aktem normatywnym niższego rzędu. Przez wzgląd na powyższe wyjaśnienie należy stosować art. 12 ustawy o OSP z pominięciem § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia.
informację przygotował
adw. Krzysztof M. Miazga
24 VI 2022 r.